Artikel Seksindepraktijk.nl 13 september 2021
Stel je voor: je bent begeleider en merkt al een tijdje dat er “iets” aan de hand is met Jonas, je cliënt met een licht verstandelijke beperking (LVB). Hij is overdag vaak moe en reageert geïrriteerd als je aan hem vraagt wat er aan de hand is. Hij trekt zich de laatste tijd ook vaker terug en hij geeft zijn geld ook sneller uit dan normaal. Er is “iets”. Alleen weet je niet wat. Er is nog iets anders opvallends. Je hoort namelijk iedere avond een onverklaarbaar tikkend geluid uit de slaapkamer van Jonas komen. Op een avond klop je op zijn deur. Jonas laat je binnen en wat je dan ziet…
Jonas staat in zijn dure, glimmende, rode pumps geschrokken naar je te kijken. Jij vraagt wat er aan de hand is. Je had namelijk nog nooit gemerkt dat Jonas bezig was met vrouwenkleding. Je wordt er een beetje mee overvallen. Wat is hier aan de hand? Jonas fluistert: “Het spijt me zo”, waarna de tranen over zijn wangen rollen. Spijt? Hoezo heeft Jonas spijt dat hij zijn rode pumps in de avond draagt? Jonas vertelt snikkend dat hij dacht dat geen pumps mocht dragen in in de woongroep waar hij woont. Maar hij wilde het ontzettend graag proberen. Hij kocht daarom de duurste pumps die hij kon vinden en oefende stiekem in de slaapkamer.
Hoe komt Jonas aan de overtuiging dat het dragen van pumps niet mag / kan? De reden van deze overtuiging kunnen we vinden in het gegeven dat mensen met een LVB hun hele leven in meer of mindere mate afhankelijk zijn van ondersteuning. Deze ondersteuning is gunstig, gezien de complexiteit van de problematiek. Echter heeft die ondersteuning ook een keerzijde. Er treedt afhankelijkheid op. Deze afhankelijkheid komt op twee manieren naar voren. Aan de ene kant zijn mensen zoals Jonas afhankelijk omdat ze in een bepaalde omgeving wonen en werken. Zo woont Jonas bijvoorbeeld in een woongroep samen met andere huisgenoten. Hier gelden vaak bepaalde groepsregels. Ook zijn mensen met een LVB afhankelijk van begeleiders om kennis en vaardigheden te vergroten. In het verhaal van Jonas blijkt dat hij al jaren alleen worstelt met gendergevoelens. Jonas ging in zijn eentje op zoek naar de genderidentiteit. Wat voor een man of vrouw ben ik? En ook, wat voor een persoon ben ik eigenlijk? De afhankelijkheid die mensen met een LVB ervaren heeft invloed op de identiteitsvorming. Een context kan erg bepalend zijn en er kan weinig ruimte zijn om te experimenteren. Daarnaast had Jonas niet het gevoel dat hij mag zijn wie hij is. Als zorgprofessional heb je hier een belangrijke rol. Geef aan dat iemand mag zijn wie hij/zij/hun is en creëer ruimte om te experimenteren. Als een persoon aangeeft dat deze transgendergevoelens heeft, wordt door de omgeving snel gedacht aan een medische transitie met geslachtsaanpassende operaties en hormoonbehandelingen. Maar er komen, in geval van transgendergevoelens, nog zoveel andere aspecten aan bod vóór deze medische transitie. Zoals het ontdekken van de ware genderidentiteit (hoe een persoon zich vanbinnen voelt) en het onderzoeken welke genderexpressie bij een persoon past. De genderexpressie is hoe een persoon zich naar buiten toe presenteert. De begeleider van Jonas creëerde de ruimte om de rode pumps uit te proberen. Doordat het niet meer geheim was, kon Jonas zich beter ontspannen. De pumps zorgden er ook voor dat het gesprek werd gestimuleerd. Niet enkel het gesprek tussen Jonas en de begeleiding. Ook het gesprek over gender tussen de begeleiders onderling.
Niet “nice to do”maar een “must do” Het verhaal van Jonas lijkt uniek. Echter zijn er genoeg personen met een LVB en gendergevoelens die hier niet openlijk over durven zijn. De begeleiders van Jonas kijken trots terug. “Wat goed van ons dat we dit zo hebben aangepakt.” Maar is dit wel zo? Het lijkt voor hen iets leuks, maar is het wel leuk?!
Rechten Personen met een LVB hebben recht op autonomie, competentie en sociale verbondenheid. Authentiek jezelf kunnen zijn is een recht. De ruimte creëren om zichzelf te ontdekken is niet enkel iets leuks. Het is iets essentieels. Doordat er ruimte is voor de autonomie, wordt de competentie bevestigd. “Jij mag en kan met pumps rond lopen.” De sociale verbondenheid gaat over de eigen houding van de begeleider.
Bio Jessica Maes is werkzaam als orthopedagoog. Ze heeft jarenlange ervaring met projecten waarbij de LHBTI emancipatie bij personen met een verstandelijke beperking centraal staat. Zo organiseerde ze een LHBTI- pride samen met personen met een verstandelijke beperking en ontwikkelde ze, samen met Lisa van Ginneken (voorzitter Transvisie) de informatiebrochure ‘Transgender in toegankelijke taal’.
Dit artikel werd gepubliceerd op: seksindepraktijk.nl